Kliszczacy

Górale Kliszczaccy to grupa etnograficzna góralszczyzny polskiej wyodrębniona i omówiona szerzej pierwszy raz w połowie XIX w. przez Ludwika Zejsznera i Wincentego Pola¹. Odtąd jej nazwa funkcjonowała najczęściej w pracach naukowych, natomiast wśród ludności, której dotyczyła, przez długi czas, aż do końca XX w., pozostawała nieznana². Co więcej, była egzoetnonimem – to sąsiednie grupy góralskie określały pogardliwie Kliszczaków „gaciorzami” lub „gaciastymi Kliszczakami”³, nazwę wywodząc od cech wyglądu męskiego stroju ludowego (spodni). Etnografowie prowadzący w XIX i XX w. badania na terenach obecnego powiatu myślenickiego i suskiego, w tym Władysław Kosiński, Roman Reinfuss i Janusz Kamocki, zauważali chwiejne poczucie przynależności grupowej oscylujące, w zależności od miejscowości, głównie między pojęciami „Lach” i „Góral”, co wynikało z silnych antagonizmów Kliszczaków z innymi grupami góralskimi⁴. Z jednej strony uważani byli za grupę przejściową między Góralami a Krakowiakami, co sprawiało, że nie utożsamiano ich z „prawdziwymi” góralami, z drugiej zaś sami odczuwali niższość względem Lachów, zarówno pod względem zamożności, jak i kultury⁵. W efekcie, z upływem czasu północna granica obszarów uznawanych za góralskie zaczęła przesuwać się ku południu, a sami górale przyjmowali elementy kultury nizinnej, mimo niechęci żywionej do Lachów.

Przejściowość cechującą tożsamość regionalną i kulturę ludową Kliszczaków, można rozpatrywać zarówno w aspekcie geograficznym, jak i kulturowym. Teren ich osadnictwa, obejmujący według etnografów obszar między Myślenicami, Rabką-Zdrój a Zembrzycami, sprawiał, że kultura ludowa, w tym muzyczna, zawsze czerpała z dwóch źródeł: lachowskiej (krakowskiej), nizinnej północy i góralskiego południa. Bliskość szlaków handlowych z Krakowa na Węgry i na Podhale oraz stopniowe zacieranie odrębności na rzecz przyjmowania kultury lachowskiej i miejskiej, szczególnie od końca XIX wieku, przyczyniały się do braku krystalizacji odrębnych cech stylistycznych muzyki Kliszczaków.

Od 2000 r. zaczęto podejmować w regionie różne inicjatywy na rzecz kultury ludowej. Były to publikacje książkowe na temat kultury ludowej Kliszczaków i przeszłości regionu pisane przez osoby związane z terenem kliszczackim rodzinnie i/lub zawodowo, a także różne imprezy folklorystyczne organizowane w regionie przez władze samorządowe i miejscowe domy kultury, np. Święto Kliszczaka i Smażenica w Pcimiu, Tuka w Bogdanówce, plenerowe wystawienie wesela kliszczackiego w Pcimiu (2015), dożynki gminne i powiatowe oraz przedsięwzięcia organizowane przez powstałe w terenie oddziały Związku Podhalan – Górali Kliszczackich: w Skomielnej Czarnej (od 2005) i Trzebuni (od 2019).

Przełomowym wydarzeniem stało się wydanie pierwszej naukowej monografii na temat tej grupy: Kultury ludowej Górali Kliszczackich pod red. Katarzyny Ceklarz i Justyny Masłowiec, w serii: Biblioteka Górska Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie, tom 26, Wydawnictwo Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej PTTK, Oficyna Wydawnicza „Wierchy”, Kraków 2015. Autorka niniejszego projektu napisała do niej tekst dotyczący tradycji muzycznych grupy.

1Zob. L. Zejszner, Podróże po Bieskidach, czyli opisanie części Gór Karpackich zawartych pomiędzy źródłami Wisły i Sanu, Odb.: Biblioteka Warszawska t. III (1848) i Dodatek tygodniowy do Gazety Lwowskiej 1851–1852, s. 90 oraz W. Pol, Rzut oka na północne stoki Karpat, Kraków 1851, s. 123.

2J. Masłowiec, Górale Kliszczaccy jako grupa etnograficzna, w: Kultura ludowa Górali Kliszczackich, red. K. Ceklarz i J. Masłowiec, w serii: Biblioteka Górska Centralnego Ośrodka Turystyki Górskiej PTTK w Krakowie, tom 26, Kraków 2015, s. 67-69.

3Tamże, s. 59.

4Zob. W. Kosiński, Górale-Lachy (pocz. XX w.), rękopis sygn. mc. II/4, Archiwum Muzeum Etnograficznego w Krakowie, s. 5-12, J. Kamocki, Z etnografii Karpat Polskich, Warszawa-Kraków 1984, s. 13, R. Reinfuss, Pogranicze krakowsko-góralskie w świetle dawnych i najnowszych badań etnograficznych, „Lud”, t. XXXVI (1946), s. 222–255.

5J. Kamocki, dz. cyt, s. 7.